Zambia QuIP 2023

Ukufwailikisha mu Calo cha Zambia, Chikungulupepo (July), mumwaka wa amakana yabili, amakumi yabili na tutatu (2023)

Twatotela pakuibimba mukulanshanya twakwete panuma panono nabo twayampene nabo mukufwailikisha mu calo cha Zambia. Twapapata sangeni pesamba amashiwi yamo pali uku ukufwailikisha.

Nibani balebonfya uku ukufwailikisha?

Ba Self Help Africa (SHA), abo abatungilila ba ENTERPRIZE Zambia Challenge Fund (ECZF). Iyi project iisapota amakwebo yalekuma kufyabulimi ayapala ngaba Good Nature Agro Products Limited.

Chinshi bafwailikwe ukulanshanya naifwe?

Ba SHA balitwipusha ifwe ba (Bath Social Development and Research, akabungwe kaibela akaitungilila akafwailikisha ako kaba ku UK) ukulanda nababonfya Good Nature Agro ukufwailikisha ngapaba ifyachinjapo pamyaka yakunuma, nokumona ngachakutila ubupusano ubu nabukuima kuli ECZF. Mwalisalwa ukuibimba muli uku ukufwailikisha pakutila tumfweko pafyo mupitamo nefyo mumona ngefikankala.

Chinshi mushanjebele ishina lya project?

Ilingi line tatweba amashiwi kubalefwailikisha nangula imwe pakutila twaumfwa fyonse ifyo mulefwaya ukutweba, ukuchila mwatwebafye ifintu ifilekuma kuli project. Tulekabila kufyo mumona ngefi kankala elyo ifi kuti fyachilapo napali project. Eicho nabalefwailikisha tabeshibe. 

Twalefwaisha ukumfwa pafyo mulemona ifyachinjapo elyo nechalenga, mubulimi elyo napabwikashi bwenu bwachila bushiku. Tulefwaya ukwishiba ngachakutila mwaliba ifisuma nangula ifibi ifyatuntukamo muli iyi project kuli imwe mwebalimi muno nchende, pakutila abo abatungila project ababikamo indalama kuti basambililako pafibomba nokuwamyako nangula ukuchinjako fimo kutanshi. 

Moneni iyi webpage ngamulefwailapo ukwishibilapo nafimbi pafyo tubomba.

Nikwisa kwabelele uku ukulanshanya?

Ukulanshanya kwa chila muntu kukabela kuli ishi inchende:

  • Chisamba 
  • Kapiri Mposhi

Ifyatumpwikemo mukulanshanya

Uku ukufwailikisha kwalisanga amalyashi ayalekana lekana pabupusano ukufuma kubalimi muli ino nchende.  Abalimi abengi balepita mukupona kwabukumu (indalama) shamubulimi, maka maka pamulandu wamichela iyiibi elyo nokulundwa kwamutego wa mbuto nomufundo ifi fyonse fyaikata kubukumu (indalama), ubusomboshi elyo nefilimwa balasala ukulima. Imichela iyiibi,ifili nga; imfula yabula ukwenekela, yalichipanga ukukosa kwakubyala panshita yayana elyo fyaonaulaimikulile yafilimwa. Ukulundwa kwamitengo sha fyakulimina shalenga chashupa kubalimi ukushita ifyo balekabila, icho chilepilibula ukutila balesombola ifinono.

 “Mu mushi abantu bashintilila pa nsoloko namataba mubwikashi bwabo. Abantu abangi tabakwete ubusomboshi ubusuma pamulandu wakutila abengi baliichelwa ukupoka umufundo elyo tabakwete indalama shakuishitila uwabo.”

Uwaitumpilemo mukufwailikisha uwaku Kapiri Mposhi.

Kulubali lumbi, abalimbi bapeele akasebo kabupusano busuma, ukulundapo nefyatumpwikemo mukukanshiwa (mumasambililo) yapafyabulimi, elyo nenshila shapusana ishakusangilamo ifyakubomfya kubulimi ku tubungwe utwapala Good Nature Agro (GNA) yalilumbwilwe kubengi abaibimbilemo mukulanshanya. Ukukansha (amasambililo) kwatantikwe bwino elyo nokupeleshanya amano mwalitumbuka ifisuma kubalimi, elyo nokukansha (amasambililo) kwapelwe kuli ba GNA kwalilumbulwa kubalimi ukufikafye nechipendo pakati kubaibimbilemo mukulanshanya. Ifi fyasebelwe ukutungulula ukusenda ifichitwa ifipya, ifili nga inshila shipya ishakutalukanya ifilimwa elyo nokupekanya kwamushili elyo nokusala ifyakubomfya kubulimi ifya lekana – lekana.

“Nalimonapo ubupusano mubusomboshi pamulandu wakweba ati twalifundwa pamisungile sha nsoloko elyo nokutalukanya kuli ba Good Nature Agro ichi echalengele insoloko shandi ukuchita bwino mubusomboshi elyo nembuto shalifuma ishikalamba elyo neshafina mu 2022”.

Uwaitumpilemo mukufwailikisha uwaku Chisamba.

Abalimi abanono batile balekwanisha ukushita ifyakubomfya kubulimi, pamulandu wakweba ati balikwete inshila shimbi balesangilamo ubukumu (indalama) ishichilile pakulima ifilimwa ifyapala ukusunga ifitemwa. Abalimi chine- konse Abalimi bashitapo ifyakubomfya kuli ba GNA batiile ifyakubomfya kubulimi fyalitwala ubusomboshi bwabo patanshi. Bonse nomba umo uwaitumpilemo balelima insoloko elyo abengi balilanshanya pafyatumpwikemo efyo ukuchinja kwamitengo pamishiika kuchita. Abalimi basano batile imitengo shisuma isha nsoloko, maka maka mumwaka wa 2022, shilaleta ubukumu (indalama) bukalamba. Nomba, ukupona kwamutengo wa nsoloko mumwaka wa 2023,  kwalibwesha ubukumu bwabalimi ukufikafye nakuchipendo cha ikumi limo naba bili elyo nokupona kwamitego shafilimwa fimbi kwalumbwilwe kubalimi basano.

Twatotela!

Kutimwatutumina:
Ngamulefwaya ukwishibilapo nafimbi, nangula ukutupela itontonkanyo lyenu, twapapata kuti mwatuma email: info@bathsdr.org

Amashiwi nayambi

Ba ENTERPRISE Zambia Challenge Fund (ECZF) bakuminkana kuli ba European Union initiative mukusapota abalimi balima ifinono. ECZF yaiminina pakwafwilisha abalimi banono ukutila baleibimba mubulimi bwamuyayaya ukupitila mukuwamya ukusanga ifyakubomfya kubulimi, ifyakushitisha, ukuwamya imbuto shalekana lekana elyo nokutungilila ubulimi busuma bushingaleta bwafya ku climate. Chilesubilwa ukutila ifi kuti fyawamya ukusanga ifyakulya, ifyakulya fyaba pamutengo wayana, nefyakulya ukubako elyo nendalama. Good Nature Agro yalipoka kalusangu ukufuma kuli ba ECZF pamulandu wakutila balikwata ifyo balolekeshapo nefibatungila ifyapalana.

Ba Good Nature Agro Products Limited kabungwe kabulimi akatuntwike mumwaka wa amakana yabili, ikumi limo na ine (2014) ako kasombola ifyapala (insoloko, imbalala, chilemba, intongwe) ifya mbuto elyo nokutuma kumbi mwishina lyaba ‘Good Nature Seed’.  Aya amakwebo yabomba nabalimi banono ukubomfya inshila yakwampana nabalimi ukulima ichilimwa nangula ichisabo chaibela ichakulashitisha (out grower model) ukupitila mukupela ifyakubonfya pakulima, indalama, amasambililo elyo nokusanga ukwakushitisha.

Arrow from EU with money on it goes to Enterprise Zambia (looked over by Self Help Africa and Imani development) and then a second srrow with money on it goes from Enterprise Zambia to Good nature agro